زندگي ايلياتي مردم ميمند باعث ايجاد معماري خاصي در منطقه نيمه بياباني دامنهْ روستا شده است كه جواب گوي نيازهاي آنهادر بيابان مي باشد.كه در اينجا به بررسي نمونه هايي از آن ميپردازيم.
آغل
به مجموعهْ زيستگاه چادر نشينان اعم از محل زيستن دامها و صاحبان دام و ديگر متعلقات مربوطه، آغل ميگويند. آنچه كه در آغال ثابت است عبارت است از: آغل گوسفندان، خانه هاي ساخته شده از چوب وسنگ، كوزها و برخي طويله ها و آن چيزي كه پس از هر كوچ به اين مجموعه افزون مي گردد، چادرها و كپرها يا سايه بان هايي است كه مردم در جلو اطاق هاي خود براي ايجاد فضايي بزرگتر و آزاد تر برپا مي سازند.
طرز ساخت آغل و خانه هاي ايلياتي
ابتدا از روي زمين ديواري سنگي بدون ملات به ارتفاع ۱۰۰ ـ ۷۰ سانتي متر بنا مي كنند. سپس ته چوبها كه معمولا اين چوبها تنه و شاخهْ درختاني مثل سنجد، بادام ،بنه و بيد مي باشند را روي اين ديوار سنگي قرار مي دهند و از دو طرف ديوار به صورت چفت و بست، سرهاي اين چوبها را بهم متصل مي سازند. و يک شبكه چوبي شبيه داربست انگور بوجود مي آورند. روي اين چوبها را با بوته هاي جاز و چمزو مي پوشانند و روي اين بوته ها يک لايه گل مي ريزند. جنس خاک گل بيشتر رسي مي باشد. گل را با پشت بيل خوب ميكوبند تا سطح آن كاملاً صاف شده و آب باران را به راحتي از روي خود عبور دهد. اسكلت بندي اتاق ها همانند آغل مي باشد اما در داخل اتاقها در جايي كه لازم بدانند براي استحكام بيشتر ستونهاي چوبي قرار مي دهند. در سقف اين اتاق ها سوراخي به عنوان دودكش وجود دارد كه در زير آن دودكش يا در گوشه أي از اتاق اجاق و به اصطلاح محلي "ديدون" براي پخت و پز درست مي كنند. ارتفاع اينگونه اتاق ها از مركز اتاق به 2 الي ۵/2 متر مي رسد. طرز ساخت اتاق ها و آغل از نظر اسكلت بندي و شالوده بسيار شبيه يكديگر است. با اين تفاوت كه پلان خانه ها نزديک به دايره است و يک سر چوبهاي تشكيل دهندهْ سازهْ خانه روي محيط اين دايره و سر ديگر آنها معمولاً در يک نقطه به هم ميرسد. به همين جهت شكل كلي خانه ها مخروطي به نظر ميرسد. چوبي كه براي ساخت آغل به كار مي رود توسط گله داران بطور جدا گانه فراهم مي گردد. يعني هر يک از گله داران كه بخواهند شريک آغل بشوند به سهم خويش مقداري از چوب آغل را فراهم مي آورند و در ساخت آغل هم كمک مي كنند. هر سال يک بار پشكل گوسفندان را به عنوان كود، كه مورد استفاده كشاورزان مي باشد، جمع آوری و مي فروشند و درآمد حاصل از پول كودهاي فروخته شده را به نسبت گوسفندان في مابين صاحبان آنها تقسيم مي گردد. ابعاد آغل بستگي به تعداد گوسفندان دارد و اين ابعاد به گونه ای است كه تمام گوسفندان را به راحتي در خود جاي مي دهد و ارتفاع آن به ۵/1 الي 2 متر مي رسد. براي ضدعفوني كردن اين گونه آغلها از سموم شيميايي هرگز استفاده نمي شود. بلكه هر گاه در اين آغلها يک نوع حشره اي به نام "ريشه" پيدا شود كه معمولاً هر سه يا چهار سال يک بار اتفاق مي افتد، آغل را خراب مي كنند و چوبهاي آن را در برابر آفتاب گرم تابستان قرار داده و بدين وسيله آغل را ضد عفوني مي كنند. بعد از اينكه چند روزي چوبها در مقابل آفتاب ماند دوباره همان چوبها را در ساخت آغل جديد كه در جاي اول يا جاي ديگر بنا مي شود بكار مي برند. اين كار در تابستان انجام مي گيرد. زيرا در اين فصل از سال از آغل ها هيچگونه استفاده أي نمي شود. جهت گيري فضاها در مجموعهْ آغل معمولاً به سمت شرق ميباشد. زيرا باد غالب در اين منطقه در فصل بهار از غرب به شرق است. سرعت اين باد نسبتاً زياد بوده و به همراه خود گرد و خاک زيادي دارد. بنابراين فضاها چه از نظر فرم و چه از نظر جهت گيري طوري ساخته شده اند كه باد مزاحم كمترين تاْثير را روي آنها داشته باشد. در جلوي خانه ها ي چوبي پوشيده با گلِ مخروطي شكل، با برافراشتن چوبهايي به شكل داربست و پوشاندن آنها با شاخ و برگ درختان و بوته هاي بياباني از جمله: اِسكَنبيل، جاز، تِرقو، چِمزو و... ، كپر يا سايه بان هايي ايجاد ميكنند كه عبور باد غالب بهاري از روي آنها محيطي خنک در زير آنها ايجاد ميكند. اين كپرها همچنين به عنوان فيلتر هايي كه مانع از ورود گردو خاک به داخل اتاقهاي مخروطي شكل ميشوند كاربرد دارند. برخي از ايلياتها به جاي كپر در جلوي خانه هاي خود چادري از جنس موي بز يا پشم گوسفند كه خود نيز آنرا بافته اند و اخيراً چادرهاي برزنتي كه از شهر خريداري ميكنند، بر افراشته ميكنند. تا ضمن اينكه مانعي براي ورود گرد و خاک به داخل اتاقها ايجاد كرده و از سايهْ دلپذير آن استفاده ميكنند. در مواقعي كه باران هم ميبارد نيز بتوانند از فضاي نيمه باز بيرون اتاقها استفاده كنند. شكل اين چادرها مانند سوله است كه بر روي پايه هايي چوبي قرار داده شده در وسط و كناره هاي آن استوار ميشوند و از اطراف به وسيلهْ ميخهاي فلزي بزرگ بنام "ميخ طويله"به زمين محكم مي گردند.